Καλλιέργεια αραχίδας

Παγκοσμίως σήμερα καλλιεργούνται ^[1] πέντε είδη αραχίδας, τα οποία ανήκουν σε διαφορετικές ομάδες. Το κυρίως καλλιεργούμενο είδος είναι το A. hypogaea L., κοινώς αραχίδα, ενώ τα υπόλοιπα είναι πολύ μικρής σημασίας.

Η αραχίδα καλλιεργείται σε ολόκληρο τον κόσμο σε τροπικές, υποτροπικές και εύκρατες περιοχές με υψηλές θερμοκρασίες. Περίπου το 94% της παγκόσμιας παραγωγής προέρχεται από μη αρδευόμενες εκτάσεις. Η κυριότερη χώρα παραγωγής είναι η Κίνα (40% της παγκόσμιας παραγωγής). Ακολουθούν η Ινδία, η Νιγηρία, οι Η.Π.Α., η Ινδονησία, το Σουδάν, η Αργεντινή κ.ά. Η μέση παγκόσμια απόδοση σε σπόρο ανέρχεται στα 120kg/στρ. όταν όμως εφαρμόζεται κατάλληλη καλλιεργητική τεχνική και αντιμετωπίζονται οι ασθένειες τότε οι μέσες αποδόσεις μπορεούν να υπερβούν τα 300kg/στρ.

Το οικολογικό περιβάλλον της χώρας μας είναι ευνοϊκό για την ανάπτυξη της αραχίδας εάν αυτή καλλιεργηθεί στα κατάλληλα εδάφη με άρδευση. Η οικονομική της σημασία όμως είναι πολύ περιορισμένη γιατί στις αρδευόμενες εκτάσεις παρά την υψηλή απόδοση, δεν μπορεί να ανταγωνιστεί άλλες προσοδοφόρες καλλιέργειες όπως βαμβάκι, βιομηχανική ντομάτα, μηδική κ.ά.

Αμειψισπορά αραχίδας

Καλλιέργεια αραχίδας

Η αμειψισπορά στην αραχίδα είναι απαραίτητη, κυρίως για την αντιμετώπιση εχθρών και ασθενειών. Σε εδάφη που λιπαίνονται κανονικά παρ’ όλο ότι η αραχίδαεξαντλεί τα αποθέματα του εδάφους σε θρεπτικά στοιχεία, μπορεί να καλλιεργηθεί για αρκετά χρόνια συνεχώς χωρίς σημαντική μείωση των αποδόσεων, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι η αντιμετώπιση των εχθρών, ασθενειών και ζιζανίων είναι δυνατή και οικονομικά συμφέρουσα. Μπορεί να ενταχθεί στο σύστημα αμειψισποράς των ανοιξιάτικων καλλιεργειών, οι επιλογές όμως δεν είναι πάρα πολλές, γιατί στα ελαφρά εδάφη όπου συνήθως καλλιεργείται, τα περισσότερα από τα άλλα φυτά, δεν δίνουν ικανοποιητικές αποδόσεις. Στην αμειψισπορά συνήθως δεν εμπλουτίζει το έδαφος με άζωτο, παρ’ όλο ότι είναι ψυχανθές, γιατί το άζωτο της αζωτοδέσμευσης δεν επαρκεί πλήρως για τις ανάγκες του φυτού.

Η αραχίδα επωφελείται από το υπολειμματικό άζωτο. Στην αμειψισπορά είναι καλό να προηγούνται της αραχίδας καλλιέργειες που απαιτούν σημαντικές ποσότητες λιπάσματος, γιατί αναφέρεται ότι υψηλές αποδόσεις σε σπόρο συχνά επιτυγχάνονται και όταν τα θρεπτικά στοιχεία προστίθενται στην προηγούμενη καλλιέργεια και όχι αποκλειστικά στην ίδια την καλλιέργεια της αραχίδας. Επίσης υπάρχουν έρευνες που αποδεικνύουν ότι, όταν στοιχεία, όπως το κάλιο και οφώσφορος, λείπουν από το έδαφος, είναι προτιμότερο να μπαίνει η απαιτούμενη συνολική ποσότητα λιπάσματος για δύο διαδοχικές καλλιέργειες στην πρώτη και όχι ίση ποσότητα σε κάθε μία απ’ αυτές. Η αραχίδα εάν ακολουθήσει σιτάρι, συνήθως χρειάζεται μεγαλύτερη λίπανση από το εάν ακολουθήσει καλαμπόκι ή βαμβάκι, γιατί οι τελευταίες καλλιέργειες λιπαίνονται συχνότερα.

Όταν η αραχίδα ακολουθεί μετά από σόγια ή άλλα ψυχανθή καθώς και ορισμένα λαχανικά, παρατηρούνται μεγαλύτερες απώλειες από ασθένειες. Το βαμβάκι είναι ένα καλό φυτό αμειψισποράς, η διαχείριση όμως των φυτικών του υπολειμμάτων είναι δύσκολη.

Προετοιμασία εδάφους για καλλιέργεια αραχίδας

Καλλιέργεια αραχίδας

Στην προετοιμασία του εδάφους για την καλλιέργεια της αραχίδας ιδιαίτερη φροντίδα πρέπει να αποτελεί η διατήρηση της χαλαρότητας του εδάφους στα πρώτα 10-15cm. Η επιφάνεια του εδάφους δεν πρέπει να είναι ιδιαίτερα ψιλοχωματισμένη, γιατί μπορεί να δημιουργηθρί κρούστα, η οποία δυσκολεύει το φύτρωμα. Σε κάπως βαριά εδάφη, οι παραγωγοί στις ΗΠΑ κάνουν βαθύ όργωμα για να χαλαρώσει το έδαφος, να γίνεται ευκολότερα η διήθηση του νερού κι έτσι να μειώνεται ο κίνδυνος ανάπτυξης ασθενειών. Πολλές φορές η σπορά γίνεται και σε αναχώματα (κυρίως στις έρπουσες ποικιλίες) με σκοπό την καλύτερη στράγγιση του εδάφους, τη διευκόλυνση της κατεργασίας μεταξύ των γραμμών και την ευκολότερη μηχανική συγκομιδή. Ο αριθμός των σειρών σε κάθε ανάχωμα ποικίλει ανάλογα με τα μηχανήματα (διαμόρφωση αναχωμάτων-σπαρτική) που διαθέτει ο παραγωγός. Μειωμένη κατεργασία ή ακαλλιέργεια μπορεί να εφαρμοσθεί κάτω από ειδικές συνθήκες, η επέκτασή της όμως απαιτεί πρώτα εκτεταμένο πειραματισμό, λόγω της φύσης της καλλιέργειας. Πάντως οι περισσότεροι ερευνητές αναφέρουν ότι με την παραδοσιακή καλλιέργεια οι αποδόσεις είναι μεγαλύτερες.

Σπορά αραχίδας

Δύο φυτρωμένοι σπόροι αραχίδας με την εμβρυακή τους ρίζα

Η σπορά της αραχίδας γίνεται την άνοιξη. Γρήγορο και ομοιόμορφο φύτρωμα επιτυγχάνεται σε θερμοκρασίες πάνω από 15^oC, αν και η βλάστηση μπορεί να γίνει και σε χαμηλότερες θερμοκρασίες, αλλά δυσκολεύεται και καθυστερεί η έξοδος των φυτών από το έδαφος, με συνέπεια την καταστροφή πολλών φυταρίων απόέντομα και ασθένειες του εδάφους. Η πρώιμη σπορά (με ευνοϊκές συνθήκες) πλεονεκτεί της όψιμης. Για τη χώρα μας η σπορά γίνεται λίγο μετά τη σπορά τουκαλαμποκιού και περίπου την ίδια εποχή με τη σπορά του βαμβακιού, δηλαδή ανάλογα με την περιοχή, από μέσα Απριλίου μέχρι το πρώτο δεκαήμερο του Μαΐου.

Για τη σπορά χρησιμοποιούνται ολόκληροι λοβοί ή μόνο σπόροι μετά την απομάκρυνση των περιβλημάτων. Λοβοί μπορεί να χρησιμοποιηθούν όταν η σπορά γίνεται με το χέρι. Στη μηχανική σπορά χρησιμοποιούνται σπόροι χωρίς τα περιβλήματα, οι οποίοι φυτρώνουν γρηγορότερα και πιο ομοιόμορφα, ειδικά σε ξηρά εδάφη. Ο άριστος πληθυσμός φυτών εξαρτάται από την ποικιλία και τον τρόπο ανάπτυξής της, τον τύπο του εδάφους, τις βροχοπτώσεις προκειμένου για μη αρδευόμενη καλλιέργεια και κυρίως από τη δυνατότητα άρδευσης. Η σπορά γίνεται με ειδικές σπαρτικές μηχανές για αραχίδα, ή με τις μηχανές του καλαμποκιού, μετά από σχετική τροποποίηση. Το βάθος σποράς ανάλογα με το μέγεθος του σπόρου και την υγρασιακή κατάσταση του εδάφους είναι 4-10cm.

Λίπανση αραχίδας

Ως προς τη λίπανση που χρειάζεται η συγκεκριμένη καλλιέργεια, η αραχίδα ως ψυχανθές δεσμεύει άζωτο από την ατμόσφαιρα, όταν στο έδαφος υπάρχει το κατάλληλο ριζόβιο. Οι εκτιμήσεις για την ποσότητα του αζώτου που μπορεί να δεσμεύσει το φυτό ποικίλουν ανάλογα με την ποικιλία, το είδος του ριζοβίου και τις εδαφικές συνθήκες. Οι ερευνητές όμως συμφωνούν ότι υπό συνθήκες που ευνοούν την αζωτοδέσμευση, η αραχίδα μπορεί να καλύψει το 85-90% των αναγκών της σε άζωτο. Εφαρμογή αζώτου 2-4kgστρ. δικαιολογείται μόνο στα φτωχά εδάφη. Για την κανονική ανάπτυξη της αραχίδας χρειάζονται σημαντικές ποσότητες P και K οι οποίες χορηγούνται ανάλογα με τις ανάγκες της. Απαραίτητη είναι και η παρουσία σημαντικής ποσότητας ασβεστίου στο έδαφος κατά την ανάπτυξη των λοβών, γιατί το ασβέστιο που χρειάζεται ο σπόρος απορροφάται από το γυνοφόριο. Το ασβέστιο συντελεί όχι μόνο στην ανάπτυξη ενός υγιούς φυτού αλλά και στην κανονική ανάπτυξη των λοβών, με υψηλής ποιότητας σπόρο. Προσθήκη των υπόλοιπων θρεπτικών στοιχείων συνιστάται μετά από διαπιστωμένη έλλειψη.

Άρδευση αραχίδας

Παρ’ όλο ότι η αραχίδα θεωρείται φυτό ανθεκτικό στην ξηρασία, έλλειψη νερού σε οποιοδήποτε στάδιο ανάπτυξης, πάντα προκαλεί μείωση των αποδόσεων. Οι καινούριες ποικιλίες υψηλών αποδόσεων χρειάζονται άρδευση, ιδίως στις ξηροθερμικές περιοχές με περιορισμένες βροχοπτώσεις κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, όπως στη χώρα μας. Οι απαιτήσεις σε νερό (άρδευση και βροχοπτώσεις) κατά τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου κυμαίνονται από 800 έως 1200mm, ανάλογα με την περιοχή καλλιέργειας και την ποικιλία. Οι όρθιοι τύποι είναι περισσότερο προσαρμοσμένοι στην άρδευση και πιο αποτελεσματικοί στη χρησιμοποίηση του νερού. Οι έρποντες τύποι με την άρδευση παίρνουν μεγαλύτερη βλαστική ανάπτυξη, με συνέπεια να αυξάνεται το κόστος συγκομιδής και να προσβάλλονται πιο εύκολα από τις ασθένειες.

Διακρίνονται τρεις χρονικές περίοδοι στην ανάπτυξη της αραχίδας, ανάλογα με τις ανάγκες σε νερό:

• περίοδος πριν την έναρξη της άνθησης, τα φυτά είναι ευαίσθητα στην έλλειψη νερού, αλλά οι ανάγκες σε νερό είναι μικρές και έτσι τα φυτά μπορούν να αναπτυχθούν ικανοποιητικά και μόνο με τα αποθέματα του νερού που υπάρχουν στο έδαφος, ώστε πολλές φορές να μη χρειάζεται άρδευση,
• άνθηση και σχηματισμός γυνοφορίων, περίοδος κατά την οποία περιορισμένη διαθεσιμότητα νερού έχει ως αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη μείωση των αποδόσεων και
• ωρίμανση των λοβών, περίοδος κατά την οποία τα φυτά επηρεάζονται λιγότερο από την έλλειψη νερού, οι ανάγκες όμως της καλλιέργειας είναι αυξημένες, γιατί η περίοδος αυ΄τη συμπίπτει με τους θερμότερους μήνες του έτους.

Ζιζανιοκτονία αραχίδας

Η αραχίδα είναι φυτό βραδείας ανάπτυξης, ιδιαίτερα στα πρώτα στάδια και δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τα ζιζάνια. Συνεπώς η καλλιέργεια πρέπει να κρατηθεί ελεύθερη από ζιζάνια τις πρώτες 6-7 εβδομάδες μετά το φύτρωμα, για την επίτευξη των μέγιστων αποδόσεων. Η μηχανική αντιμετώπιση των ζιζανίων είναι δυσκολότερη στην αραχίδα σε σχέση με πολλές άλλες καλλιέργειες, λόγω της παραγωγής των γυνοφορίων από τους βλαστούς και την είσοδό τους στο έδαφος. Αναφέρεται μείωση της απόδοσης με την αύξηση του αριθμού των σκαλισμάτων μεταξύ των γραμμών, προφανώς λόγω τραυματισμού των φυτών. Επίσης, σε άλλα πειράματα η απόδοση ήταν μικρότερη όταν η αντιμετώπιση των ζιζανίων μεταξύ των γραμμών έγινε με μηχανικό τρόπο σε σύγκριση με τη χρησιμοποίηση προφυτρωτικών ζιζανιοκτόνων. Με τη μηχανική καλλιέργεια σε προχωρημένο στάδιο ανάπτυξης και ειδικά στους έρποντες τύπους, το χώμα που πέφτει στους πλάγιους βλαστούς εμποδίζει την άνθηση, το σχηματισμό των γυνοφορίων και την ανάπτυξη των λοβών. Το χώμα γύρω από τους βλαστούς ευνοεί επίσης την ανάπτυξη σήψεων του βλαστού. Η προσβολή από το μύκητα Sclerotium rolfsii αυξάνει με τις πληγές που σχηματίζονται στους βλαστούς κατά τη μηχανική κατεργασία και με τη συγκέντρωση του χώματος γύρω από αυτούς. Συνεπώς η συγκέντρωση χώματος στη βάση των φυτών που γίνεται από ορισμένους παραγωγούς για να βοηθηθεί η είσοδος των γυνοφορίων, δεν είναι ορθή.

Από άλλες αναφορές προκύπτει ότι για την αντιμετώπιση των ζιζανίων στην αραχίδα πρώτη επιλογή πρέπει να είναι η χρησιμοποίηση ζιζανιοκτόνων και αν παρατηρηθεί μειωμένη αποτελεσματικότητα, να γίνουν περιορισμένα σκαλίσματα, όσο το δυνατόν νωρίτερα. Η χημική ζιζανιοκτονία στην αραχίδα είναι εύκολη χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα τοξικότητας. Τα διαθέσιμα ζιζανιοκτόνα μπορούν να χρησιμοποιηθούν προσπαρτικά με ενσωμάτωση, προφυτρωτικά, λίγο πριν την έξοδο των φυταρίων πάνω από την απιφάνεια του εδάφους και μεταφυτρωτικά. Η αραχίδα είναι σχετικά ανθεκτική στα ζιζανιοκτόνα λόγω του γρήγορου και ζωηρού φυτρώματος και της γρήγορης ανάπτυξης της κεντρικής πασσαλώδους ρίζας.

Συγκομιδή αραχίδας

Συγκομιδή αραχίδας

Τρία προβλήματα δυσκολεύουν τον καθορισμό της ωρίμανσης στην αραχίδα:

• η ανάπτυξη των καρπών μέσα στο έδαφος, που καθιστά δύσκολη την άμεση οπτική παρακολούθησή του,
• ο χαρακτήρας της συνεχούς ανάπτυξης του φυτού με παρατεταμένη περίοδο ανθοφορίας, με αποτέλεσμα ο παραγωγός να πρέπει να σταθμίσει την ωρίμανση των λοβών από τα όψιμα άνθη και την απώλεια λοβών από τα πρώιμα και
• το ενδιαφέρον του παραγωγού για την ωριμότητα του σπόρου που βρίσκεται μέσα στο λοβό.

Οι ορθόκλαδοι τύποι είναι έτοιμοι για συγκομιδή 110-130 ημέρες από τη σπορά και οι έρποντες 130-150 ημέρες, όταν οι περισσότεροι λοβοί έχουν ωριμάσει. Ο σπόρος θεωρείται ώριμος όταν έχει πάρει το πλήρες μέγεθος και το τυπικό χρώμα της ποικιλίας. Η πτώση του φυλλώματος δεν αποτελεί ασφαλές κριτήριο ωρίμανσης. Ορισμένες ορθόκλαδες ποικιλίες χάνουν ένα μέρος του φυλλώματος με την ωρίμανση των λοβών, ενώ άλλες ορθόκλαδες καθώς και οι έρπουσες διατηρούν πράσινο το χρώμα των φύλλων. Ο καλύτερος τρόπος καθορισμού της κατάλληλης εποχής συγκομιδής είναι η δειγματοληπτική εξαγωγή ενός μικρού αριθμού φυτών από διάφορα σημεία του αγρού, η συλλογή των λοβών, το άνοιγμά τους και ο προσδιορισμός του ποσοστού των λοβών που στο εσωτερικό τους έχουν δημιουργηθεί σκούρες νευρώσεις και καστανές κηλίδες. Για τις έρπουσες ποικιλίες και τις ποικιλίες τύπου spanish, η συγκομιδή συνιστάται όταν το 75-80% των λοβών έχουν πάρει χρώμα σκούρο ή έχουν αρχίσει να σκουραίνουν. Για τις ποικιλίες τύπου virginia ο προσδιορισμός γίνεται με την εξέταση του χρώματος του περισπερμίου των σπόρων, παρά από το χρώμα των λοβών. Κατάλληλη εποχή, θεωρείται, όταν το 60-65% των λοβών περιέχουν σπόρους με περισπέρμιο σκούρου ροζ χρώματος και με προεξέχουσες νευρώσεις. Η εξαγωγή των φυτών γίνεται σε υγρασία σπόρων από 35 έως 50% ανάλογα με την ποικιλία και τις συνθήκες υγρασίας του εδάφους. Το ποσοστό των απωλειών εξαρτάται κυρίως από τη μηχανική σύσταση και την υγρασία του εδάφους. Η εξαγωγή μπορεί να γίνει με το χέρι ή με ειδικό εξάρτημα το οποίο απομακρύνει με ελαφρό κραδασμό την περίσσεια χώματος από τους λοβούς και τις ρίζες και τοποθετεί τα φυτά ανεστραμμένα (με τους λοβούς προς τα επάνω) επάνω στο έδαφος ή σπανιότερα σε τρίποδες, όταν πρόκειται για μικρές εκτάσεις, για να αποξηρανθούν οι λοβοί και η υπέργεια φυτομάζα.